Vận tải đa phương thức

Mỗi phương thức vận tải đi kèm với những thế mạnh đặc trưng song vẫn tồn tại những khiếm khuyết ảnh hưởng đến quá trình vận chuyển hàng hóa. Việc hợp nhất những ưu điểm của từng phương thức vận tải và dung hòa, hạn chế những bất cập của chúng là một trong những giá trị tiên quyết khiến các doanh nghiệp vận tải cân nhắc khai thác phương thức vận tải độc đáo này.

Khái niệm vận tải đa phương thức

Vận tải đa phương thức quốc tế (hoặc vận tải liên hợp) là quá trình vận chuyển hàng hóa được thực hiện bằng hai phương thức vận tải khác nhau trở lên từ một địa điểm ở một nước tới một địa điểm chỉ định tại một nước khác nhằm mục đích giao – nhận hàng hóa, được triển khai qua đường bộ, đường sắt, đường thủy, hàng không và đường ống.

Quá trình thực hiện vận tải đa phương thức phải hoàn toàn dựa trên cơ sở một hợp đồng,, chứng từ vận tải cho toàn chặng vận chuyển và chỉ do một người chịu trách nhiệm về hàng hóa trong suốt quá trình chuyên chở đó.

Đặc điểm của vận tải đa phương thức

• Quá trình vận tải phải có từ 2 phương thức vận tải trở lên.
• Người kinh doanh vận tải đa phương thức có tư cách như người chủ ủy thác, không phải như đại lý của người gửi hàng hay của người chuyên chở tham gia vào hoạt động vận tải đa phương thức.
• Người kinh doanh vận tải đa phương thức phải chịu trách nhiệm đối với hàng hóa trong suốt quá trình vận chuyển (từ khi nhận hàng để chuyên chở đến khi hàng đã đến nơi người nhận). Đối tượng đó sẽ chịu trách nhiệm theo một chế độ trách nhiệm nhất định, có thể là chế độ trách nhiệm thống nhất hoặc từng chặng tùy theo sự thỏa thuận của hai bên.
• Đối với vận tải đa phương thức quốc tế, nơi nhận hàng và nơi giao hàng thường ở những nước khác nhau.

Thực trạng vận tải đa phương thức ở Việt Nam

Hiện nay, Việt Nam đang khai thác những mô hình phối hợp các phương thức vận chuyển như:

Mô hình vận tải đường bộ kết hợp đường sắt (Road – Rail): kết hợp giữa tính cơ động của vận tải đường bộ (sử dụng các phương tiện xe tải, container, xe bồn,…) với tốc độ, sự an toàn và tải trọng lớn của vận tải đường sắt.

Ở phương thức này, người kinh doanh vận tải chất hàng vào các trailer và được các phương tiện đường bộ chở đến nhà ga thông qua các xe kéo (tractor). Sau đó, các trailer sẽ được kéo lên các toa tàu hỏa và chở đến ga đến. Khi đến nơi, tractor sẽ được dùng để kéo các trailer xuống, và dùng phương tiện đường bộ chở các trailer đến nơi nhận.

Mô hình vận tải đường biển kết hợp đường hàng không (Sea – Air): kết hợp tính kinh tế với tốc độ, phù hợp với những hàng hóa có giá trị cao (đồ điện tử) và hàng hóa có tính thời vụ (quần áo, giày dép). Mô hình này được cho là rẻ hơn đường hàng không và nhanh hơn đường biển.

Hàng hóa sau khi được vận chuyển bằng đường biển tới cảng chuyển tải sẽ nhanh chóng được chở tới nơi người nhận trong đất liền. Nếu chuyên chở bằng phương tiện vận tải khác sẽ không đảm bảo được tính thời vụ của hàng hóa, làm giảm giá trị hoặc gây hư hao hàng hóa, do đó phương tiện vận chuyển đường hàng không có thể phát huy tốt khả năng vận tải nhanh chóng và an toàn.

Mô hình vận tải đường bộ kết hợp đường hàng không (Road – Air): kết hợp tính cơ động và tốc độ. Phương tiện vận tải đường bộ được dùng để tập trung hàng từ nơi gửi về các cảng hàng không, hoặc từ các cảng hàng không vận chuyển đến nơi giao hàng.

Thông thường, hoạt động của vận tải đường bộ thường diễn ra ở công đoạn đầu và cuối của mô hình này. Việc kết hợp này mang tính linh hoạt cao, đáp ứng hiệu quả việc thu gom hàng về đầu mối là sân bay nhằm phục vụ các tuyến bay đường dài.

Mô hình vận tải đường sắt kết hợp đường bộ (Rail – Road): kết hợp giữa tính an toàn, tốc độ của vận tải đường sắt với tính cơ động của vận tải đường bộ. Đây là mô hình được khai thác nhiều ở Châu Mỹ và Châu u.

Đối với mô hình này, hàng hóa được đóng trong các trailer, sau đó được kéo đến nhà ga bằng tractor. Các trailer được kéo lên các toa tàu và chở đến ga đến. Khi đến đích, trailer đựng hàng sẽ được kéo xuống bằng các tractor và vận chuyển đến nơi người nhận.

Mô hình vận tải hỗn hợp (Rail – Road – Inland water way – Sea): hàng hóa được vận chuyển bằng đường bộ, đường sắt hoặc đường nội thủy đến cảng biển của nước xuất khẩu, sau đó được chở bằng đường biển tới cảng biển của nước nhập khẩu để từ đó vận chuyển đến nơi nhận sâu trong lục địa bằng đường bộ, đường sắt hoặc đường nội thủy.

Đây là mô hình vận tải phổ biến nhất phục vụ cho chuyên chở hàng hóa xuất nhập khẩu, phù hợp với các loại hàng hóa vận chuyển bằng container trên các tuyến vận chuyển không yêu cầu gấp rút về thời gian giao – nhận hàng.

Mô hình cầu lục địa (Land bridge): hàng hóa được vận chuyển bằng đường biển vượt qua các đại dương đến các cảng ở một lục địa nào đó, sau đó hàng được vận chuyển trên đất liền để đi tiếp bằng đường biển đến châu lục khác. Đối với mô hình vận tải này, phân đoạn vận tải trên đất liền được ví như chiếc cầu liên kết hai đại dương lại với nhau.

Nhu cầu khai thác vận tải đa phương thức

Vận tải đa phương thức ngày càng phát triển và được khai thác nhiều hơn vì những lý do:

• Tăng tính hiệu quả về mặt chi phí cho hoạt động vận chuyển hàng hóa.
• Kết hợp sử dụng nhiều phương tiện vận tải khác nhau, có nhiều mức độ thân thiện với môi trường khác nhau thay vì sử dụng duy nhất một loại phương tiện nào đó có thể tác động tiêu cực đáng kể đến môi trường tự nhiên (ví dụ: xe tải đời cũ).
• Việc đẩy mạnh các hoạt động thương mại quốc tế thúc đẩy giải quyết vấn đề quá tải trọng đối với một số phương thức vận tải, thông qua việc điều chỉnh cân đối tỷ trọng vận tải giữa các phương thức vận tải.
• Tiêu chuẩn hóa quy trình vận chuyển hàng hóa bằng container, trailer, pallet,… nhằm tận dụng lợi thế về quy mô của các đơn vị vận tải.
• Toàn cầu hóa thương mại và sản xuất phục vụ cho chuỗi cung ứng toàn cầu.

Lợi ích của vận tải đa phương thức

Hình thức vận tải này đang có những đóng góp quan trọng vào hoạt động thương mại quốc tế cũng như nền kinh tế quốc dân. Các giá trị cốt lõi vận tải đa phương thức mang lại có thể kể đến như:

• Giảm chi phí logistics & Just in time, từ đó giúp giảm giá thành hàng hóa và chi phí sản xuất.
• Mở rộng mạng lưới vận tải và có hiệu quả kinh tế cao: do khi phối hợp các phương thức vận tải có khả năng chuyên chở khối lượng hàng hóa lớn, hàng siêu trường, siêu trọng.
• Tăng khả năng cạnh tranh về giá thành và chất lượng hàng hóa.
• Giúp các doanh nghiệp sản xuất và thương mại tiếp cận nhanh chóng với thị trường, đặc biệt là thị trường quốc tế thông qua mạng lưới vận tải lớn và có tính liên kết cao.
• Thắt chặt quan hệ hợp tác giữa chính phủ và doanh nghiệp và giảm thiểu những chứng từ không cần thiết cho quá trình vận chuyển hàng.